8 kwietnia, pod przewodnictwa prof. Michała Kleibera, obradowała Kapituła Rankingu Szkół Perspektywy 2021. Wszystkich zainteresowanych najbliższą edycją rankingu, przygotowywanego przez Fundację Edukacyjną „Perspektywy” już po raz XXII, możemy już poinformować, że Ranking Uczelni Akademickich oparty będzie generalnie na takiej samej metodologii, jak w roku ubiegłym, ten sam będzie również (z jedną zmianą) zestaw kryteriów, wskaźników i wag uwzględnianych w rankingu. Ale zarazem doprecyzowany został sposób liczenia kilku wskaźników, co wpłynie na jakość finalnej wersji rankingu.
8 kwienia 2021. Kapituła obraduje
Jak analizowaliśmy ranking?
Zanim zaprosiliśmy polskie uczelnie do udziału w Rankingu Szkół Wyższych Perspektywy 2021, przeanalizowaliśmy szczegółowo uwagi i wnioski po edycji ubiegłorocznej, która po raz pierwszy uwzględniała stan prawny wprowadzony ustawą „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” z 20 lipca 2018 roku. Następnie przeprowadziliśmy cykl konsultacji z regionalnymi i branżowymi konferencjami rektorów, a także poprosiliśmy ekspertów z dziedziny ekonometrii o przygotowanie fachowej oceny metodologii rankingu.
Jednocześnie, aby uzyskać nowe spojrzenie na prowadzone przez nas analizy, zaprosiliśmy w skład Kapituły Rankingu dwóch wybitnych znawców szkolnictwa wyższego, byłych przewodniczących konferencji rektorów: prof. Wiesława Banysia, b. rektora Uniwersytetu Śląskiego i przewodniczącego KRASP oraz prof. Józefa Garbarczyka, b. rektora PWSZ im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie i przewodniczącego KRePSZ. Jest dla nas zaszczytem, że zaproszenia te zostały przyjęte i nowi członkowie Kapituły aktywnie zabrali się do pracy – między innymi zebrali uwagi i postulaty uczelni akademickich i zawodowych odnośnie ważnych z ich punktów widzenia aspektów metodologicznych i organizacyjnych rankingu.
Uznaliśmy, że okres pandemii i radykalna zmiana sposobu działania szkół wyższych w warunkach „nowej normalności” takiej właśnie pogłębionej analizy wymaga. Dodatkowo, jest to dopiero drugi ranking przygotowywany po wejściu w życie ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, której niektóre rozwiązania (w tym „zniknięcie wydziałów” ze statystyk POL-on) wymusiły niezbędne zmiany w metodologii, zwłaszcza w odniesieniu do Rankingu Kierunków Studiów.
Główny wniosek z tego cyklu działań i debat jest taki, że zmiany wprowadzone do metodologii w ubiegłym roku sprawdziły się. Zarazem potrzebne okazało się doprecyzowanie zasad wyliczenia niektórych wskaźników (o czym poniżej). Kapituła uznała też, że - podobnie jak w przypadku innych rankingów narodowych i globalnych – za wcześnie jeszcze na wprowadzanie do metodologii zmian wywołanych pandemią, gdyż ma ona charakter dynamiczny i trudno określić obecnie z wystarczająca pewnością, które ze zmian, związanych przede wszystkim z nauczaniem zdalnym, będą miały charakter stały oraz jakimi wskaźnikami można byłoby je opisać. Wrócimy do tego jesienią!
Co zmieniliśmy w Rankingu Uczelni Akademickich 2021?
Po pierwsze. Odpowiadając na postulaty wielu uczelni, rezygnujemy od tego roku z przeprowadzania badania opinii pracodawców, które służyło do skonstruowania wskaźnika „preferencje pracodawców”. W zamian, uzyskane pięć punktów procentowych dodajemy do wskaźnika opartego o badania Ekonomiczne Losy Absolwentów. Dzięki temu łączna waga kryterium „Absolwenci na rynku pracy”, niezwykle ważnego dla maturzystów wybierających studia, pozostaje bez zmian - 12 procent.
Po drugie. Zmianie ulegnie sposób wyliczania wskaźnika „Ekonomiczne losy absolwentów”. O ile w poprzednich edycjach był to „wskaźnik kompozytowy”, który wyliczał, a następnie integrował trzy parametry badania: zarobki absolwentów w powiecie zamieszkania, doświadczenie w pracy uzyskane w trakcie studiów i zatrudnialność absolwentów mierzoną stopą bezrobocia w powiecie zamieszkania – to od tego roku będziemy stosować „wskaźnik syntetyczny”, zaproponowany przez prof. Marka Rockiego, uwzględniający dwa parametry badania: zarobki absolwentów w odniesieniu do zarobków w powiecie zamieszkania i zatrudnialność absolwentów, a także wprowadzimy współczynnik korygujący (procent absolwentów objętych systemem ELA, czyli zarejestrowanych w ZUS), co jest istotne ze względu na charakter rynku absolwenta w różnych dziedzinach.
Po trzecie. Inaczej będziemy wyliczać wskaźniki innowacyjności związane z patentami. O ile do tej pory liczba uzyskanych przez uczelnię patentów i praw ochronnych (wzorów użytkowych) w Polsce w danym okresie odnoszona była do „łącznej liczby profesorów, doktorów habilitowanych i doktorów zatrudnionych w uczelni na etacie” – to teraz łączną liczbę patentów uzyskanych przez uczelnię będziemy odnosić wyłącznie do sumy pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych przypisanych do dyscyplin naukowych w dziedzinach mających „zdolność patentową” – czyli: nauk inżynieryjnych i technicznych, nauk rolniczych, nauk ścisłych i przyrodniczych oraz nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Znakomicie wyrówna to szanse niektórych grup uczelni, zwłaszcza uniwersytetów, gdyż w mianowniku tego wskaźnika będzie uwzględniona wyłącznie kadra z w/w dyscyplin!
Po czwarte. W kryterium „Potencjał naukowy” inaczej definiujemy „kadrę o najwyższych kwalifikacjach” - bierzemy pod uwagę tylko pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych” ze stopniem dr hab. lub tytułem profesora (bez pracowników dydaktycznych).
Po piąte. Inaczej definiujemy wskaźnik „Uprawnienia habilitacyjne” – będą one liczone wyłącznie jako suma uprawnień habilitacyjnych posiadanych przez uczelnię – bez dodatkowego uwzględniania proporcji uprawnień habilitacyjnych do doktorskich.
Po szóste. Inaczej definiujemy wskaźnik „Uprawnienia doktorskie” – będą one liczone wyłącznie jako suma uprawnień do doktoryzowania posiadanych przez uczelnię – bez dodatkowego uwzględniania proporcji uprawnień doktorskich do kierunków studiów magisterskich.
Po siódme. Zmianie ulegnie sposób wyliczania wskaźnika „Publikacje”. Od edycji 2021 publikacje odnoszone będą wyłącznie do łącznej liczby pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych - a nie „ogólnej liczby nauczycieli akademickich”.
Zwracamy uwagę, że przy wprowadzeniu powyższych zmian nie ulegną zmianie wagi żadnego z kryteriów rankingu uczelni akademickich. Natomiast jedyna zmiana w odniesieniu do wskaźników dotyczy rezygnacji z badania opinii pracodawców. Waga tego wskaźnika (5 procent) w całości pozostała w kryterium „Absolwenci na rynku pracy”. Zgodnie z przyjętymi przez Kapitułę Rankingu zasadami, zapewni to w pełni możliwość porównywania wyników rankingu w układzie „rok do roku”.
Tak było przed rokiem. Laureaci 2020
Co zmieniliśmy w Rankingu Kierunków Studiów?
Jedyne zmiany formalne w metodologii Rankingi Kierunku Studiów Perspektywy 2021 to wprowadzenie nowych zasad wyliczania wskaźnika „Ekonomiczne losy absolwentów” (tak samo, jak w Rankingu Uczelni Akademickich) oraz rozszerzenie wykazu ocenianych kierunków. W RKS 2021 ocenione zostaną 73 kierunki studiów (było 70 przed rokiem) w 10. obszarach obejmujących nauki: humanistyczne, społeczne, ekonomiczne, ścisłe, przyrodnicze, techniczne, medyczne i o zdrowiu, a także rolnicze, leśne i weterynaryjne, a także po raz pierwszy podejmiemy próbę oceny kierunków studiów w obszarze sztuki.
Wyzwaniem będzie też sprawne przeprowadzenie „procedury kalibracyjnej” ocenianych kierunków. Przypomnijmy, że do 2019 roku RKS oceniał kierunki studiów prowadzone na wydziałach. Oznaczało to, że w wielu przypadkach ta sama uczelnia mogła występować w rankingu konkretnego kierunku studiów kilkakrotnie. Przykładowo, w rankingu kierunku „automatyka i robotyka” Akademia Górniczo-Hutnicza oceniana była dwukrotnie (bo prowadziła je na dwóch wydziałach), a Politechnika Warszawska nawet pięciokrotnie (prowadziła ten kierunek na pięciu wydziałach).
Z 2018 roku Ustawa zlikwidowała obligatoryjność istnienia wydziałów w strukturze uczelni (choć mogą one istnieć i nadal istnieją, jeśli statut uczelni tak stanowi), a zarazem wprowadzono wymóg, aby dany kierunek studiów był prowadzony na danej uczelni tylko raz. A ponieważ ministerstwo zrezygnowało z ustalania oficjalnego zestawu kierunków studiów, to większość uczelni, na których kierunki się dublowały, wybrało rozwiązanie w postaci… zmian nazw kierunków - przy zachowanym ich zakresie i programie nauczania!
W obowiązującym wcześniej w Polsce oficjalnym wykazie było 118 kierunków studiów (zgodnie z rozporządzeniem MNiSW z 13 czerwca 2006). Obecnie – po rezygnacji z oficjalnie obowiązującego wykazu - na liście prowadzonych w Polsce kierunków studiów znajdują się 1463 różne nazwy! Ale przecież w dalszym ciągu kandydaci na studia wybierają Zarządzanie, Elektronikę, czy Kulturoznawstwo – a nie liczne ich mutacje nazewnicze.
Jako autorzy rankingu, musieliśmy rok temu znaleźć wyjście z tego galimatiasu. Uznaliśmy, że ze względu na odbiorcę rankingu, czyli kandydatów na studia, ocenianie prawie półtora tysiąca kierunków „uczelnianych” nie miałoby sensu, m.in. dlatego – pomijając już kwestie wykonalności i nakładu pracy - że niektóre z nich prowadzone są w jednej lub zaledwie kilku szkołach wyższych.
Dlatego, za pomocą specjalnych „ankiet kalibracyjnych” wypełnianych przez szkoły wyższe, przyporządkowaliśmy prawie półtora tysiąca prowadzonych na uczelniach do 70 kierunków uwzględnianych w ubr. w rankingu „Perspektyw” (obejmujących jeden lub więcej kierunków „uczelnianych”).
Kolejnym wyzwaniem było zdefiniowanie nowego podejścia metodologicznego do RKS. Wykorzystaliśmy do tego możliwości tkwiące w ustalonej dla każdego kierunku studiów „wiodącej dyscyplinie naukowej”. Uznaliśmy, że skoro nie można już „identyfikować” kierunku na wydziale (a także „przenosić” osiągnięć naukowych i dydaktycznych wydziału na oceniany kierunek), to będziemy w zamian „przenosić” na oceniany kierunek osiągnięcia „wiodącej dyscypliny naukowej” przypisanej do tego kierunku.
Dla osób niebędących ekspertami w zakresie szkolnictwa wyższego może się to wydawać nieco zawiłe, ale istotna jest konkluzja: otóż poczynając od edycji 2020 dana uczelnia występuje w Rankingu Kierunku Studiów tylko raz!
W tym roku dokonamy „kalibracji” po raz drugi. Aby się ona udała, potrzebna jest współpraca ze strony uczelni. Lepiej teraz przyjrzeć się dokładnie arkuszowi z proponowanym przez Perspektywy przyporządkowaniem kierunków prowadzonych przez uczelnię do klasyfikacji rankingowej, niż zgłaszać uwagi post factum.
Zwracamy też uwagę, że wprowadzając w ubr. zasadniczą zmianę metodologii Rankingu Kierunków Studiów, nie podawaliśmy rankingowej „historii kierunku” za wcześniejsze lata. Ponieważ w tym roku nie ma już zmian metodologicznych w RKS i porównania „rok do roku” są możliwe, to podając aktualne wyniki przypomnimy również pozycje rankingowe poszczególnych uczelni w edycji ubiegłorocznej.
Kiedy opublikujemy ranking?
Perspektywy starają się co roku, aby Ranking Szkół Wyższych był opublikowany jeszcze zanim maturzyści odbiorą świadectw dojrzałości, gdyż są oni jego głównym adresatem. Udawało się to nam przez poprzednie 21 lat. Dołożymy starań, aby w edycji 2021 tradycji tej dochować - ponieważ matura rozpoczyna się w roku 4 maja, rankingu należy spodziewać się w połowie czerwca!
Waldemar Siwiński
Fundacja Edukacyjna Perspektywy
Strona rankingu ranking.perspektywy.pl